Temkin Cedveli

Sıfır dereceden altmış derece arzına kadar ve yirmibeş metre fark ile, beşyüz metre irtifâ’a kadar hesâb olunmuş temkin cedveli.

Birinci satırdaki rakamlar arz derecelerini göstermekdedir.

İrtifâ’: Bir mahallin en yüksek yerinin en aşağı yerinden i’tibâren yüksekliğidir. Kitâbımızın birinci kısmında (Nemâz Vaktleri) maddesinde temkin hakkında bilgi verilmişdir. Muhammed bin Mûsâ Bağdâdî ve Ebû Bekr Muhammed bin Ömer Müneccim Bağdâdî, Rub’-i dâire [üstürlab] ile vakt ta’yînini (El’amelü bil-üstürlâb) kitâblarında bildirmekdedirler. Birincisi 205 de, ikincisi 320 [m. 932] de vefât etmişdir. Abdüllah bin Alî Mardînînin (Rubu’ı mukantarât) kitâbı da çok kıymetlidir. 779 [m. 1377] de vefât etmişdir.

(Mekteb-i bahriye-i şâhâne), fenn-i hey’et muallimi yüzbaşı Mustafâ Hilmi efendi, 1306 [m. 1888] baskılı (Heyet-i felekiyye) kitâbında, nemâz vaktlerini ve arabî ay ibtidâlarını çok güzel hesâb etmekdedir.

Her arz derecesi için ikindi nemâzı vaktinin irtifâ’ları

Gâye Fey-i Gâye Fey-i Gâye Fey-i Gâye Fey-i Gâye Fey-i
irtifâ’ı Zevâl İrtifâ’ı Zevâl irtifâ’ı Zevâl irtifâ’ı Zevâl irtifâ’ı Zevâl

0.15 229.182 10.30 5.395 25.30 2.097 40.30 1171 61 0.554

0.30 114.589 11.00 5.145 26.00 2.050 41.00 1150 62 0.532

0.45 76.390 11.30 4.915 26.30 2.006 41.30 1130 63 0.510

1.00 57.290 12.00 4.705 27.00 1.963 42.00 1111 64 0.488

1.15 45.829 12.30 4.511 27.30 1.921 42.30 1091 65 0.466

1.30 38.188 13.00 4.331 28.00 1.881 43.00 1072 66 0.445

1.45 32.730 13.30 4.165 28.30 1.842 43.30 1054 67 0.624

2.00 28.636 14.00 4.011 29.00 1.804 44.00 1036 68 0.404

2.15 25.452 14.30 3.867 29.30 1.767 44.30 1018 69 0.384

2.30 22.904 15.00 3.732 30.00 1.732 45.00 1000 70 0.364

2.45 20.819 15.30 3.606 30.30 1.698 45.30 0.983 71 0.344

3.00 19.081 16.00 3.487 31.00 1.664 46.00 0.966 72 0.325

3.15 17.611 16.30 3.376 31.30 1.632 46.30 0.949 73 0.306

3.30 16.350 17.00 3.271 32.00 1.600 47.00 0.933 74 0.287

3.45 15.257 17.30 3.172 32.30 1.570 47.30 0.916 75 0.268

4.00 14.301 18.00 3.078 33.00 1.540 48.00 0.900 76 0.249

4.15 13.457 18.30 2.989 33.30 1.511 48.30 0.885 77 0.230

4.30 12.706 19.00 2.904 34.00 1.483 49.00 0.869 78 0.213

4.45 12.035 19.30 2.824 34.30 1.455 49.30 0.854 79 0.194

5.00 11.430 20.00 2.747 35.00 1.428 50.00 0.839 80 0.179

5.30 10.385 20.30 2.675 35.30 1.402 51.00 0.830 81 0.158

6.00 95.14 21.00 2.605 36.00 1.376 52.00 0.781 82 0.141

6.30 87.77 21.30 2.539 36.30 1.351 53.00 0.754 83 0.123

7.00 81.44 22.00 2.475 37.00 1.327 54.00 0.727 84 0.105

7.30 75.96 22.30 2.414 37.30 1.303 55.00 0.700 85 0.087

8.00 71.15 23.00 2.356 38.00 1.280 56.00 0.675 86 0.070

8.30 66.91 23.30 2.300 38.30 1.257 57.00 0.649 87 0.052

9.00 63.94 24.00 2.246 39.00 1.235 58.00 0.625 88 0.035

9.30 59.76 24.30 2.194 39.30 1.213 59.00 0.601 89 0.017

10.00 56.71 25.00 2.145 40.00 1.192 60.00 0.577 90 0.000

Meselâ, İstanbul’da 2 Şubâtda, Meyl-i şems -16.48 derece olduğundan, gâye irtifâ’ı -16.48 + 49 = 32.12 derece, gölgesi 1.58 m. ve ikindi gölgesi 2.58 m. ve ikindi irtifâ’ı 21.20 derece olur. Hesâb makinesi ile fadl-ı dâir 2 sa. 41 dakîka bulunur. İkindi vakti, ezânî 9.42 ve müşterek 3.09 sâat olur.Yukarıdaki cedveli kullanmadan da, privileg hesâb âletinin 90-32.12 = tan + 1 = arc tan MS 90 - MR = işâretlerine parmak ile basınca, güneşin asr-ı evveldeki irtifâ’ı 21.08 derece olur. Yâhud rub-ı dâirede, hayt, kavs-i irtifâ’ üzerinde gâye-i irtifâ’ rakamına getirilince, haytın (zıll-i mebsût) kavsinde rastladığı rakam, fey-i zevâl gölge uzunluğu olur.

TA’DÎL-İ ZEMÂN VE MEYL-İ ŞEMS CEDVELİ
GÜNEŞ 1986
Oh UNIVERSAL (GREENWICH) ZEMÂNI

Tâdil-i Meyl-i Tâdil-i Meyl-i Tâdil-i Meyl-i Tâdil-i Meyl-i

Târih zemân şems Târih zemân şems Târih zemân şems Târih zemân şems

dak. s ° ’ dak. s ° ’ dak. s ° ’ dak. s ° ’

Ocak 0 –02 48 –23 07 Şubat 15 –14 12 –12 51 Nisan 1 –04 06 +04 20 17 +03 40 +19 13

1 03 16 23 03 16 14 09 12 31 2 03 48 04 44 18 03 38 19 26

2 03 44 22 58 17 14 06 12 10 3 03 30 05 07 19 03 36 19 40

3 04 12 22 52 18 14 01 11 49 4 03 13 05 30 20 03 33 19 52

4 04 40 22 47 19 13 56 11 28 5 02 55 05 53 21 03 30 20 05

5 –05 07 –22 40 20 –13 51 –11 06 6 –02 38 +06 15 22 +03 26 +20 17

6 05 34 22 33 21 13 44 10 45 7 02 21 06 38 23 03 22 20 29

7 06 01 22 26 22 13 37 10 23 8 02 04 07 01 24 03 17 20 40

8 06 27 22 19 23 13 29 10 01 9 01 47 07 23 25 03 12 20 51

9 06 52 22 11 24 13 21 09 39 10 01 31 07 45 26 03 06 21 02

10 –07 17 –22 02 25 –13 12 –09 17 11 –01 15 +08 08 27 +03 00 +21 13

11 07 41 21 53 26 13 02 08 55 12 00 59 08 30 28 02 53 21 23

12 08 05 21 44 27 12 52 08 32 13 00 44 08 52 29 02 46 21 32

13 08 28 21 34 28 12 42 08 10 14 00 28 09 13 30 02 38 21 42

14 08 51 21 24 Mart 1 12 31 07 47 15 –00 13 09 35 31 02 30 21 51

15 –09 13 –21 13 2 –12 19 –07 24 16 +00 01 +09 56 Haziran 1 +02 21 +21 59

16 09 34 21 02 3 12 07 07 01 17 00 15 10 18 2 02 12 22 07

17 09 55 20 51 4 11 54 06 38 18 00 29 10 39 3 02 02 22 15

18 10 15 20 39 5 11 41 06 15 19 00 43 11 00 4 01 52 22 22

19 10 34 20 27 6 11 28 05 52 20 00 56 11 21 5 01 42 22 29

20 –10 52 –20 14 7 –11 14 –05 29 21 +01 09 +11 41 6 +01 31 +22 36

21 11 10 20 01 8 –10 59 05 05 22 01 21 12 01 7 01 20 22 42

22 11 26 19 48 9 10 45 04 42 23 01 33 12 22 8 01 09 22 48

23 11 42 19 34 10 10 30 04 18 24 01 44 12 42 9 00 58 22 53

24 11 58 19 20 11 10 14 03 55 25 01 55 13 01 10 00 46 22 58

25 –12 12 –19 05 12 –09 59 –03 31 26 +02 06 +13 21 11 +00 34 +23 02

26 12 26 18 51 13 09 43 03 08 27 02 16 13 40 12 00 22 23 07

27 12 39 18 35 14 09 26 02 44 28 02 25 13 59 13 +00 09 23 11

28 12 51 18 20 15 09 10 02 20 29 02 34 14 18 14 -00 03 23 14

29 13 02 18 04 16 08 53 01 57 30 02 43 14 37 15 00 16 23 17

30 –13 13 –17 48 17 –08 36 –01 33 Mayıs 1 +02 51 +14 55 16 –00 29 +23 20

31 13 22 17 32 18 08 19 01 09 2 02 58 15 13 17 00 42 23 22

Şubat 1 13 31 17 15 19 08 01 00 46 3 03 05 15 31 18 00 54 23 24

2 13 39 16 58 20 07 44 –00 22 4 03 11 15 49 19 01 07 23 25

3 13 46 16 40 21 07 26 +00 02 5 03 17 16 06 20 01 20 23 26

4 13 53 –16 23 22 –07 08 +00 26 6 +03 22 +16 24 21 –01 33 +23 26

5 13 59 16 05 23 06 50 00 49 7 03 26 16 40 22 01 46 23 27

6 14 04 15 46 24 06 32 01 13 8 03 30 16 57 23 01 59 23 26

7 14 08 15 28 25 06 13 01 37 9 03 34 17 13 24 02 12 23 25

8 14 11 15 09 26 05 55 02 00 10 03 36 17 29 25 02 25 23 24

9 –14 13 –14 50 27 –05 37 +02 24 11 +03 39 +17 45 26 –02 38 +23 23

10 14 15 14 31 28 05 19 02 47 12 03 40 18 00 27 02 50 23 21

11 14 16 14 11 29 05 00 03 11 13 03 41 18 15 28 03 03 23 18

12 14 16 13 52 30 04 42 03 34 14 03 42 18 30 29 03 15 23 16

13 14 16 13 32 31 04 24 03 57 15 03 42 18 45 30 03 27 23 12

14 14 14 –13 12 Nisan 1 –04 16 +04 20 16 +03 41 +18 59 Temmuz 1 –03 39 +23 09

15 14 12 –12 51 2 –03 48 +04 44 17 +03 40 +19 13 2 –03 50 +23 05

NOT: Bu değerler 1986 + 4N (N=0, 1, 2, 3...) yılları içindir. 1987+ 4N için 6 sâat önceki, 1988 + 4N için Marta kadar 12 sâat önceki Martdan itibaren 12 sâat sonraki, 1989 + 4N için 6 sâat sonraki değerler kullanılır. Meselâ 0 Ocak 1989 (31 Aralık 1988) için:

Meyl = – 23° 07' – (–23° 07 – (–23° 03)) x 6 ÷ 24 = – 23° 06' olur.

Rübu’ dâire, ya’nî Üstürlâb âletini yaparak, güneşin irtifâ’ını ilk ölçen müslümân, İbrâhîm Fezârî Bağdâdîdir. (Zeyc-i Fezârî) ve (Amel-i bil-üsturlâb) ve (Kitâb-ül-mikyâs-iz-zevâl) ve diğer kitâbları çok kıymetlidir. 188 [m. 803] de vefât etmişdir. 426’da vefât eden Üsbu’ Gırnâtînin (Kitâb-ül-üstürlâb) ı ve 801 [m. 1398] de Mısrda vefât eden Alî bin Ahmed Bağdâdînin (Ridâyetül mübtedî) si çok kıymetlidir.

TA’DÎL-İ ZEMÂN VE MEYL-İ ŞEMS CEDVELİ
GÜNEŞ 1986
Oh UNIVERSAL (UT)

Tâdil-i Meyl-i Tâdil-i Meyl-i Tâdil-i Meyl-i Tâdil-i Meyl-i

Târih zemân şems Târih zemân şems Târih zemân şems Târih zemân şems

dak. s ° ’ dak. s ° ’ dak. s ° ’ dak. s ° ’

Temmuz 1 –03 39 +23 09 16 –04 24 +13 54 Ekim 1 +10 06 –02 59 16 +15 21 –18 36

2 03 50 23 05 17 04 12 13 35 2 10 25 03 22 Kasım 17 15 10 18 51

3 04 02 23 00 18 03 59 13 16 3 10 44 03 46 18 14 58 19 06

4 04 13 22 55 19 03 46 12 57 4 11 03 04 09 19 14 46 19 20

5 04 24 22 50 20 03 32 12 37 5 11 21 04 32 20 14 32 19 34

6 04 34 +22 45 21 –03 17 +12 17 6 +11 39 –04 55 21 +14 18 –19 48

7 04 45 22 39 22 03 03 11 57 7 11 57 05 18 22 14 03 20 01

8 04 54 22 32 23 02 47 11 37 8 12 14 05 41 23 13 48 20 14

9 05 04 22 25 24 02 32 11 17 9 12 31 06 04 24 13 31 20 27

10 05 13 22 18 25 02 16 10 56 10 12 47 06 27 25 13 14 20 39

11 –05 21 +22 11 26 –01 59 +10 36 11 +13 03 –06 50 26 +12 55 –20 51

12 05 29 22 03 27 01 42 10 15 12 13 19 07 12 27 12 37 21 02

13 05 37 21 54 28 01 25 09 54 13 13 34 07 35 28 12 17 21 13

14 05 44 21 46 29 01 07 09 33 14 13 48 07 57 29 11 57 21 23

15 05 51 21 37 30 00 49 09 11 15 14 02 08 20 30 11 35 21 34

16 –05 57 +21 27 Eylül 31 –00 31 +08 50 16 +14 16 –08 42 1 +11 14 –21 43

17 06 03 21 17 1 –00 13 08 28 17 14 29 09 04 Aralık 2 10 51 21 53

18 06 08 21 07 2 +00 06 08 06 18 14 41 09 26 3 10 28 22 02

19 06 12 20 57 3 00 25 07 45 19 14 53 09 48 4 10 04 22 10

20 06 16 20 46 4 00 45 07 23 20 15 04 10 09 5 09 40 22 18

21 –06 20 +20 34 5 +01 05 +07 00 21 +15 15 –10 31 6 +09 15 –22 26

22 06 23 20 23 6 01 24 06 38 22 15 24 10 52 7 08 50 22 33

23 06 25 20 11 7 01 45 06 16 23 15 33 11 13 8 08 24 22 40

24 06 27 19 59 8 02 05 05 53 24 15 42 11 34 9 07 58 22 46

25 06 28 19 46 9 02 26 05 31 25 15 50 11 55 10 07 31 22 52

26 –06 28 +19 33 10 +02 46 +05 08 26 +15 57 –12 16 11 +07 04 –22 57

27 06 28 19 20 11 03 07 04 45 27 16 03 12 36 12 06 36 23 02

28 06 28 19 06 12 03 28 04 23 28 16 08 12 57 13 06 09 23 07

29 06 26 18 53 13 03 49 04 00 29 16 13 13 17 14 05 40 23 11

30 06 25 18 38 14 04 11 03 37 30 16 17 13 37 15 05 12 23 15

31 –06 22 +18 24 15 +04 32 +03 14 31 +16 20 –13 56 16 +04 43 –23 18

Ağustos 1 06 19 18 09 16 04 53 02 51 Kasım 1 16 23 14 16 17 04 14 23 20

2 06 16 17 54 17 05 15 02 27 2 16 24 14 35 18 03 45 23 22

3 06 12 17 39 18 05 36 02 04 3 16 25 14 54 19 03 15 23 24

4 06 07 17 23 19 05 58 01 41 4 16 25 15 13 20 02 46 23 25

5 –06 02 +17 07 20 +06 19 +01 18 5 +16 24 –15 31 21 +02 16 –23 26

6 05 56 16 51 21 06 41 00 54 6 16 22 15 50 22 01 46 23 27

7 05 49 16 34 22 07 02 00 31 7 16 20 16 08 23 01 16 23 26

8 05 42 16 17 23 07 23 +00 08 8 16 17 16 25 24 00 47 23 26

9 05 34 16 00 24 07 44 –00 16 9 16 13 16 43 25 +00 17 23 25

10 –05 26 +15 43 25 +08 05 –00 39 10 +16 08 –17 00 26 –00 13 –23 23

11 05 17 15 25 26 08 26 01 02 11 16 02 17 17 27 00 43 23 21

12 05 08 15 08 27 08 46 01 26 12 15 55 17 33 28 01 12 23 19

13 04 58 14 50 28 09 07 01 49 13 15 48 17 50 29 01 42 23 16

14 04 47 14 31 29 09 27 02 12 14 15 40 18 06 30 02 11 23 12

15 –04 36 +14 13 30 +09 47 –02 36 15 +15 30 –18 21 31 –02 40 –23 08

16 –04 24 +13 54 Ekim 1 +10 06 –02 59 16 +15 21 –18 36 32 –03 09 –23 04

Zevâl Vakti (UT=Greenwich zemânı olarak) = 12h -doğu tûl derecesi kadar zemân - tâ’dîl zemân
+batı

Ta’dîl-i zemân = Hakîkî zemân - Vasatî zemân

Yukarıdaki değerler Londrada o gün sâat sıfır, ya’nî bir evvelki gün sâat 24 (gece yarısı) iken tesbît edilmişdir. İlgili tûl derecesi ve zemâna göre doğru orantı kabûl edilerek tashîh edilip kullanılır. Meselâ müşterek (standard) bir vakt (V) için meyl (d) d = d1 + (d2 - d1) x (V – S/ 15) / 24formülü ile hesâb edilir. Burada, d1 ve d2 sırasıyla o günkü ve ertesi günkü meyl, S = Standard (memleket sâatbaşı) tûl derecesidir. İşaretleri ile kullanılırlar.